Δευτέρα 1 Σεπτεμβρίου 2008

THE BRAVE ONE (2007)

Τριάντα χρόνια μετά τον Ταξιτζή, το The Brave One έρχεται για να φανερώσει μια αξιοσημείωτη εξέλιξη στην πορεία ολόκληρης της Αμερικής με βάση τις ηρωΐδες της Jodie Foster στις δύο ταινίες. Από θύμα σε μια χώρα σε ανοιχτή σύγκρουση με τον ίδιο της τον εαυτό, παραδομένης σε μη συνειδητοποιημένους εκδικητές (Travis Bickle του Ταξιτζή), τώρα έρχεται να επωμιστεί τον ρόλο ενός πλήρως υπευθύνου vigilante - πολίτη (Erica). Και όπως ακριβώς η σύγχρονη Αμερική δεν μπορεί πια να υποκρίνεται μια βολική άγνοια, έτσι και η Erica έχει πλήρη επίγνωση των πράξεών της και των καταστάσεων με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπη. Ο παραλληλισμός της ηρωίδας με ολόκληρο το αμερικανικό έθνος είναι και το πλέον σημαντικό στοιχείο της τελευταίας ταινίας του πολύπλευρου Ιρλανδού σκηνοθέτη.

Η 11η Σεπτεμβρίου σύστησε στους Αμερικανούς πολίτες το αληθινό πρόσωπο του φόβου. Μέσα σε μια μέρα (ή νύχτα προκειμένου για την Erica) η αθωότητα γκρεμίστηκε με τον πιο ηχηρό τρόπο και ο τρόμος, η καχυποψία και οι πάσης φύσεως υστερίες πήραν τη θέση της. Εάν ο θεατής αναρωτηθεί για το πώς είναι δυνατόν η ηρωΐδα να έχει περάσει μια ζωή χωρίς να έχει γνωρίσει τις σκοτεινές πλευρές της πόλης/κοινωνίας της και ξαφνικά να γίνεται μάρτυρας απανωτών εγκληματικών περιστατικών, θα βρει την απάντηση στο προαναφερθέν συμβολικό επίπεδο: Οι κοσμοθεωρίες των Αμερικανών γκρεμίστηκαν εκείνη την μέρα, όταν και συνειδητοποίησαν ότι ζουν στον ίδιο κόσμο με όλους εμάς και δεν είναι περισσότερο ασφαλείς από κανέναν.

Επανερχόμενος στην αντιπαραβολή με τον Ταξιτζή (που ευνοείται και από τη σκηνή που η Erica αναλαμβάνει να βοηθήσει μια ανήλικη πόρνη από τις άρρωστες ορέξεις του νταβατζή της – ένα έξυπνο inside joke άραγε;), αμφότερα τα φιλμ κατόρθωσαν να συλλάβουν το κλίμα της εποχής τους. Πίσω στα 70’s η Αμερική είχε να αντιμετωπίσει πρωτίστως τον ίδιο της τον εαυτό και οι εγγενείς ιδιομορφίες του Travis υποδείκνυαν ακριβώς αυτό το γεγονός. Σήμερα, ο εχθρός προσδιορίζεται με χαρακτηριστική ευκολία έξω από τα σύνορα της χώρας (κάπου εκεί στην Μέση Ανατολή, διόλου τυχαία), όπως οι ισπανόφωνοι «αλήτες» που επιτίθενται στην Erica και την φέρνουν απρόσμενα και χωρίς τη θέλησή της σε επαφή με έναν άλλο εαυτό που τόσο καιρό δεν ήξερε πως έκρυβε. Ωστόσο οι συγκρίσεις με το σκορσεζικό αριστούργημα σταματούν κάπου εκεί και τα όρια του The Brave One κάνουν την εμφάνισή τους: Σκηνές υπέρ του δέοντος συναισθηματικές, η άστοχα κωμική σφήνα ενός, κατά τα υπόλοιπα, αδιάφορου χαρακτήρα (ντεντέκτιβ Vitale) και τα γλυκανάλατα ποπ τραγούδια, έρχονται για να ακυρώσουν σε καίριες στιγμές την υπνωτιστική σκηνοθεσία του Jordan και τη σοβαρότητα που φέρνει, σαν φυσική παρουσία, αλλά και σαν ερμηνεύτρια, η Foster. Οι εύκολοι μελοδραματισμοί δεν ταιριάζουν σε κανέναν από τους δύο και η σκεπτόμενη και βαθύτατα πολιτική πλευρά της ταινίας τους δέχεται σοβαρό πλήγμα από αυτές τις επιλογές. Δεν είναι λίγοι άλλωστε αυτοί που τις αποδίδουν στον περιβόητο παραγωγό Joel Silver (Lethal Weapon).

Το βασικό ερώτημα στο οποίο καλείται αναπόφευκτα το φιλμ να απαντήσει αφορά την θέση του πάνω στο ζήτημα της αυτοδικίας. Οι παραλληλισμοί με ταινίες όπως τα Death Wish (1974) και Dirty Harry (1971) έφεραν μοιραία μαζί τους και τις (εύκολες) κατηγορίες που είχαν δεχτεί εκείνες στην εποχή τους περί φασιστικής νοοτροπίας. Εστιάζοντας στην ταινία του Jordan, η σκηνή – κλειδί βρίσκεται στο φινάλε. Είτε δεχτούμε ότι ο αστυνομικός του Terrence Howard αντιπροσωπεύει το Κράτος ή την κοινωνία, είτε όχι, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το μήνυμα που περνάει με την απόφασή του να βοηθήσει την Erica: θα υπάρξουν και άλλοι που αναγνωρίζοντας το (όποιο) δίκιο έχεις, θα σε στηρίξουν στο δρόμο της αυτοδικίας.
Ο έμπειρος Jordan φλερτάρει με την πιθανότητα ο θεατής να οδηγηθεί σε επικίνδυνα συμπεράσματα για τις προθέσεις του, μόνο όμως αν αγνοήσει τις λεπτές σκηνοθετικές επιλογές σε αποφασιστικά σημεία και κυρίως τον τρόπο που μεταχειρίζεται τους δυο βασικούς του ήρωες. Αφού παίρνει την εκδίκησή της, η Erica φεύγει από τον τόπο του εγκλήματος σαν κυνηγημένη, μια αίσθηση που εντείνεται από το απειλητικό καδράρισμά της από τόσο μεγάλο ύψος, ώστε οι μικροσκοπικές της διαστάσεις να έρχονται σε αντίθεση με τη δυναμική γυναίκα που παρακολουθούσαμε στα προηγούμενα λεπτά. Στο τελευταίο πλάνο, η ηρωΐδα προχωρά στο σκοτεινό τούνελ και στέκεται εκεί, μακριά από το φως, καθώς η φωνή της μας διαμηνύει ότι «δεν υπάρχει πια επιστροφή…». Όσο για τον ντεντέκτιβ Mercer, ο «αυτοτραυματισμός» του έρχεται να υπογραμμίσει το γεγονός πως και ο ίδιος θα μείνει σημαδεμένος από την επιλογή του να καλύψει την αυτοδικία. Δεν υπάρχει καμμία επιβράβευση, καμμία σκηνοθετική στήριξη σε αυτούς που επέλεξαν να πάρουν το νόμο στα χέρια τους. Αν θελήσουμε να αναζητήσουμε πρόσθετες αποδείξεις για τη θέση του σκηνοθέτη και κατ’ επέκταση της ταινίας, αρκεί να παρατηρήσουμε πώς κινηματογραφούνται οι φόνοι που διαπράττει η Erica με την αυξανόμενη βιαιότητά τους και την ολοένα και πιο αποκρουστική απεικόνιση της, όσο αυτή εξοικειώνεται με τον νέο της ρόλο. Το φινάλε αφήνει να εννοηθεί ότι η Erica και ο Mercer οδεύουν προς ένα σκοτεινό μέλλον, αίσθημα που αναμφισβήτητα μοιράζονται με τους εκ του τρόμου αφυπνισθέντες Νεοϋορκέζους συμπολίτες τους.

Αχιλλέας Παπακωνσταντής

6 σχόλια:

mpoukatsas είπε...

Καταρχήν συγχαρητήρια για την θεματολογία του blog.

Σύμφωνώ απόλυτα με τις επισημάνσεις σου για την ταινία, εξάλλου είχα γράψει και στο παρελθόν σχετικό κείμενο. Ωραία η παρατήρησή σου για την έμμεση αναφορά στον Ταξιτζή, όπως και η ερμηνεία που δίνεις στο φινάλε. Η αμφίθυμη στάση του σκηνοθέτη απέναντι στην ηρωίδα και στις ενέργειές της απομακρύνει την ταινία από απλοϊκές ιστορίες εκδίκησης σαν το φασίζον Death Wish, απουσιάζει όμως ένας συγκροτημένος προβληματισμός πάνω στην απόσταση αυτοάμυνας-αυτοδικίας που θα ανήγαγε την ταινία σε κάτι περισσότερο από μια εξαιρετικά καλογυρισμένη ταινία είδους. Μερικά εμβόλιμα στοιχεία σαν αυτά που ανέφερες είναι ενδεικτικά των δύσκολων ισορροπιών που υποχρεώθηκε να τηρήσει ο Τζόρνταν.

Unknown είπε...

Η διαφορά ανάμεσα στην αυτοάμυνα και την αυτοδικία είναι (και) η απόσταση ανάμεσα στο να περιμένεις να σου συμβεί για να δράσεις και στο να αναλάβεις ενεργό ρόλο αντεπίθεσης στο σαφές έγκλημα.

Καλός ο καναπές - τον τιμώ δεόντως - αλλά τι κάνεις όταν βλέπεις να ληστεύουν μια γιαγιά, να κλέβουν τ' αμάξι σου ή να πυροβολούν τον διπλανό σου; Και λέω "βλέπεις" για να μην προσκρούσω σε συνασπισμίτικες αηδίες περί ασάφειας γεγονότων. Το να είναι ζούγκλα γύρω σου και συ να είσαι σαν σε σαλόνι είναι παραδειγματική ανοησία. Όπως και το να υποδυόμαστε τους πολιτισμένους στην ασφάλεια των κτιρίων μας. Ή το να εκδίδουμε εντάλματα κοινωνικής αρμονίας από τα γραφεία του υπολογιστή, βαφτίζοντας τους διαφωνούντες, hooligans.

Γιώργο, το σχόλιό μου είναι με αφορμή το δικό σου, και όχι "απάντηση".
Σ' ευχαριστώ για την ευχή.

theachilles είπε...

Συμφωνώ μαζί σου Γιώργο ως προς το ότι η ταινία δεν τολμάει όσο θα έπρεπε ή όσο τουλάχιστον θα ταίριαζε σε ένα τόσο καυτό θέμα. Στην πρώτη του εκδοχή, το σενάριο αφορούσε καθαρά μια ταινία στο genre της περιπέτειας και όσο και αν Jordan και Foster φέρανε μία κοινωνικοπολιτική άποψη στην αφήγηση, μοιάζουν να είχαν πάντα τον νου τους να μην ξεστρατίσουν από το είδος αυτό.

Ηλία, έχω μια διαφωνία στους ορισμούς σου. Νομίζω ότι αμφότερα τα περιγραφέντα στο σχόλιό σου συνιστούν περιπτώσεις (αυτό)άμυνας. Όταν γίνεις μάρτυρας εγκλήματος και όσο αυτό εξελίσσεται μπροστά σου, η πρσβολή του επιτιθέμενου από μεριάς σου συνιστά άμυνα. Έτσι, καθαρή περίπτωση άμυνας στο φιλμ έχουμε μόνο στον πρώτο φόνο που διαπράττει η Erica, μέσα στο μίνι μάρκετ.

Αντίθετα, η αυτοδικία προϋποθέτει ότι η επίθεση που υφίστασαι ή στην οποία γίνεσαι μάρτυρας, δεν είναι πια παρούσα - το έγκλημα έχει τελεστεί και εσύ αναλαμβάνεις να τιμωρήσεις τον δράστη. Καθαρή αυτοδικία στην ταινία συνιστά μόνο ο φόνος των όσων συμμετείχαν στο περιστατικό ενάντια στην Erica και τον αρραβωνιαστικό της.

Το πρόβλημα τίθεται στις άλλες περιπτώσεις, όπως αυτή με τους δυο "αλήτες" στο μετρό ή με τον νταβατζή. Εκεί η Erica, λίγο ή πολύ, προκαλεί την εναντίον της επίθεση. Οι φόνοι που διαπράττει άπτονται τόσο της αυτοάμυνας, όσο και της αυτοδικίας, μήπως όμως συνιστούν και μιας μορφής επίθεσης; Εκεί διαισθάνομαι ότι η ταινία έπρεπε να σταθεί παραπάνω, αν και σαφώς και το έπραξε σε ένα βαθμό και είναι προς τιμήν της. Αν διέκρινα σωστά, η θέση του Jordan είναι μια συμπόνια-συμπαράσταση προς την άνθρωπο-Erica αλλά μια έκδηλη ανησυχία απέναντι στις μεθόδους της.

Από εκεί και πέρα να δηλώσω την πλήρη συμφωνία μου στα λεγόμενά σου για τον ρόλο του καθενός από εμάς, ωστόσο η δράση μας θα πρέπει να έχει έναν στόχο και να μην είναι μια απλή αντεπίθεση, η οποία όχι μόνο δεν λύνει το πρόβλημα, αλλά το αφήνει να κυριεύσει και εμάς σε μια πορείας γενικότερης αποκτήνωσης.

Unknown είπε...

Δεν αναφερόμουν στην ταινία.

Δεν υπάρχει "πορεία αποκτήνωσης", υπήρχε πορεία εξανθρωπισμού.
Μέχρι που καταλάβαμε ότι η οικονομική ανισότητα δεν θα την επέτρεπε.
Και παραμένουμε (σπανίως ενδιαφέροντα) κτήνη.

Γιάννης_Βασιλείου είπε...

Εγώ πάντως αν ήμουν Κοτσαλής Αχιλλέα θα σου έβαζα καλό βαθμό στο Γενικό Ποινικό. Το διάβασες το μάθημα σου

Να σημειώσω όμως ότι αυτό που λέει ο Ηλίας δεν καλείται αυτοάμυνα αλλά άμυνα υπέρ τρίτου και να θυμάσαι ότι δεν χωρεί όταν παραβιάζονται υπερατομικά αγαθά. Να το θυμάσαι πάντα αυτό γιατί πέφτει συχνά στη Σύνθεση Ποινικού

Στα της ταινίας τώρα, ακόμα κι αν δεχτούμε ότι ο Τζόρνταν θολώνει τα νερά - άποψη με την οποία προσωπικά διαφωνώ - και διατηρεί μια οπτική απομακρυσμένη από την black and white του Death Wish, αδυνατώ να καταλάβω γιατί αυτό συνιστά μια διεισδυτικότερη ματιά σε ένα διφορούμενο ζήτημα όπως είναι αυτό της αυτοδικίας. Διφορούμενο όχι από τη φύση του (καθώς η αυτοδικία δεν αποτελεί συνταγματικό δικαίωμα σε κανένα δημοκρατικό καθεστώς), αλλά επίκτητα...

Ακόμα όμως κι αν δεχτούμε ότι χωρεί αυτοδικία σε κάποιες περιπτώσεις, το ζήτημα είναι πως ορίζουμε την ποινή. Αν βλέπουμε την ποινή ως μέσο κολασμού των εγκληματιών - όπως εμμέσως το Brave One- τότε δε βλέπω κανένα λόγο να μας ενοχλεί η σταυροφορία της Φόστερ

Η ποινή όμως οφείλει να είναι πρωτίστως μέτρο σωφρονισμού και δευτερευόντως κολασμού. Πληρέστερος εκπρόσωπος αυτής της κοντινότερης στον όρο του δικαίου νοοτροπίας είναι Οι 3 Ταφές του Μελκιάδες Εστράντα

Anyway ζητώ συγγνώμη για το σεντόνι που άπλωσα, παραθέτωντας έτσι σκόρπια απόψεις που ελπίζω να αποτελέσουν τροφή για σκέψη για τους λίγους που θα τις διαβάσουν

Και για να μην ξεχνιόμαστε, καλή αρχή στη νέα αυτή προσπάθεια!!!

Unknown είπε...

"...άμυνα υπέρ τρίτου και να θυμάσαι ότι δεν χωρεί όταν παραβιάζονται υπερατομικά αγαθά."
Θλιβερό πράγματι, ε Γιάννη μου;...

Μέσα στα όλα ενδιαφέροντα που είπες, να προσθέσω πως ακόμα και στον Μελκιάδες, αλλά με άλλο αισθητικό περίβλημα (να μην έπαιζε αυτός ο ηθοποιός, ας πούμε) και άλλο ηθικό (να μην ήταν μειονότητα το θύμα), όλο και κάποια κουράδα θα βρισκόταν να μιλήσει για απαράδεκτες "μέθοδες" αυτοδίκαιης κοινωικής στάσης.