Γιατί πέντε φορές το δύο; Το αποτέλεσμα φέρνει την μονάδα, δηλαδή το άτομο στην μόνη κατάσταση όπου ο απόλυτος αυτοπροσδιορισμός είναι εφικτός - την μοναξιά, δίπλα στο μηδενικό. Πλάι στους φόβους και τις αγωνίες που μας ωθούν στην αναζήτηση συντροφιάς, όπου το ένα θα γίνει δύο και θα μας φέρει ένα σκαλοπάτι πιο μακριά από την άβυσσο του μηδέν.
Ο έρωτας είναι εγωιστικό συναίσθημα, γεννιέται μέσα από τις προσωπικές μας ανάγκες, και ο Ozon το γνωρίζει καλά. Περιορίζει αισθητά (αν και όχι ολοκληρωτικά) τις υπερβολές και τους μελοδραματισμούς των προηγούμενων ταινιών του, για να παραδώσει ένα από τα πλέον κυνικά φιλμ πάνω στις ανθρώπινες σχέσεις. Ό,τι ξεκινάει ρομαντικά, με μια βόλτα στο ηλιοβασίλεμα, θα καταλήξει στο γραφείο του δικηγόρου και στην ανάγνωση των όρων του διαζυγίου. Η πορεία μοιάζει αναπόφευκτη και οι διαφορετικές ιστορίες που θα μπορούσε να διηγηθεί το κάθε ζευγάρι υπάγονται όλες σε αυτήν με την μαθηματική ακρίβεια του τίτλου.
Δεν έχει νόημα να αναζητήσουμε τις ευθύνες. Φταίνε και οι δύο ή, καλύτερα, δεν φταίει κανείς τους. Η φροντισμένη χαρακτηρολογία μεταθέτει διαρκώς την συμπάθειά μας μεταξύ των δύο πόλων του ζευγαριού. Αμφότεροι κάνουν λάθη, αμφότεροι πληγώνουν και πληγώνονται, συχνά χωρίς να προλαβαίνουν να σταθμίσουν με τη λογική τα πώς και τα γιατί – απλά θύματα των έμφυτων μηχανισμών της επιβίωσης και της επιβολής. Η ταινία στέκεται στα κόμματα και τις άνω τελείες της σχέσης του Gilles και της Marion, στα πριν και τα μετά όσων μας είχε μάθει το σινεμά ότι σημαδεύουν ένα ζευγάρι. Αυτές οι σκηνές από έναν γάμο είναι χαμηλόφωνες, συντίθενται από στιγμιότυπα σιωπηλά γι’ αυτό και τόσο εύγλωττα.
Ο Ozon δεν προσπαθεί να εξηγήσει τον λόγο που οι ήρωες καταλήγουν στο χωρισμό. Πρόθεσή του είναι μόνο να δείξει βήμα προς βήμα την αποκόλληση της μονάδας από το ζεύγος, την επιστροφή στην φυσική της κατάσταση. Η γνωριμία, ο γάμος, η γέννα, οι αμφιβολίες, το διαζύγιο. Ο ενθουσιασμός και η ελπίδα δεν διαρκούν για πάντα, ούτε και οι συμβιβασμοί. Ακόμα και στο πρώτο επεισόδιο, όταν η Marion θα εναποθέσει στον Gilles τα όνειρά της και εκείνος θα ενσαρκώσει σε αυτήν τις επιθυμίες του, η αντίθεση που τους καθιστά υπάρξεις διακριτές είναι εκεί. Στο ηλιοκαμμένο κορμί του δίπλα στο άσπρο της δέρμα. Και θα την κουβαλήσουν μαζί τους σε όλες τις φάσεις της σχέσης, στην εύθραυστη φωνή του Stéphane Freiss και στα μάτια της συγκλονιστικής Valeria Bruni Tedeschi.
Δεν μπορεί να υπάρξει happy end, παρά μόνο
αν διηγηθείς την ιστορία αντίστροφα. Ο σκηνοθέτης Ozon, έχοντας πλήρη συναίσθηση του ρόλου του ως δημιουργού, επιλέγει αυτό το δραματουργικό εύρημα όχι τόσο προκειμένου να μας πείσει για τον καταδικασμένο χαρακτήρα κάθε έρωτα, όσο για να ρίξει την αυλαία σε ένα φως ελπίδας. Μένει να αναρωτηθούμε εάν και πόση δημιουργικότητα μπορούμε να φέρουμε εμείς στην καθημερινότητά μας.
Ο έρωτας είναι εγωιστικό συναίσθημα, γεννιέται μέσα από τις προσωπικές μας ανάγκες, και ο Ozon το γνωρίζει καλά. Περιορίζει αισθητά (αν και όχι ολοκληρωτικά) τις υπερβολές και τους μελοδραματισμούς των προηγούμενων ταινιών του, για να παραδώσει ένα από τα πλέον κυνικά φιλμ πάνω στις ανθρώπινες σχέσεις. Ό,τι ξεκινάει ρομαντικά, με μια βόλτα στο ηλιοβασίλεμα, θα καταλήξει στο γραφείο του δικηγόρου και στην ανάγνωση των όρων του διαζυγίου. Η πορεία μοιάζει αναπόφευκτη και οι διαφορετικές ιστορίες που θα μπορούσε να διηγηθεί το κάθε ζευγάρι υπάγονται όλες σε αυτήν με την μαθηματική ακρίβεια του τίτλου.
Δεν έχει νόημα να αναζητήσουμε τις ευθύνες. Φταίνε και οι δύο ή, καλύτερα, δεν φταίει κανείς τους. Η φροντισμένη χαρακτηρολογία μεταθέτει διαρκώς την συμπάθειά μας μεταξύ των δύο πόλων του ζευγαριού. Αμφότεροι κάνουν λάθη, αμφότεροι πληγώνουν και πληγώνονται, συχνά χωρίς να προλαβαίνουν να σταθμίσουν με τη λογική τα πώς και τα γιατί – απλά θύματα των έμφυτων μηχανισμών της επιβίωσης και της επιβολής. Η ταινία στέκεται στα κόμματα και τις άνω τελείες της σχέσης του Gilles και της Marion, στα πριν και τα μετά όσων μας είχε μάθει το σινεμά ότι σημαδεύουν ένα ζευγάρι. Αυτές οι σκηνές από έναν γάμο είναι χαμηλόφωνες, συντίθενται από στιγμιότυπα σιωπηλά γι’ αυτό και τόσο εύγλωττα.
Ο Ozon δεν προσπαθεί να εξηγήσει τον λόγο που οι ήρωες καταλήγουν στο χωρισμό. Πρόθεσή του είναι μόνο να δείξει βήμα προς βήμα την αποκόλληση της μονάδας από το ζεύγος, την επιστροφή στην φυσική της κατάσταση. Η γνωριμία, ο γάμος, η γέννα, οι αμφιβολίες, το διαζύγιο. Ο ενθουσιασμός και η ελπίδα δεν διαρκούν για πάντα, ούτε και οι συμβιβασμοί. Ακόμα και στο πρώτο επεισόδιο, όταν η Marion θα εναποθέσει στον Gilles τα όνειρά της και εκείνος θα ενσαρκώσει σε αυτήν τις επιθυμίες του, η αντίθεση που τους καθιστά υπάρξεις διακριτές είναι εκεί. Στο ηλιοκαμμένο κορμί του δίπλα στο άσπρο της δέρμα. Και θα την κουβαλήσουν μαζί τους σε όλες τις φάσεις της σχέσης, στην εύθραυστη φωνή του Stéphane Freiss και στα μάτια της συγκλονιστικής Valeria Bruni Tedeschi.
Δεν μπορεί να υπάρξει happy end, παρά μόνο
αν διηγηθείς την ιστορία αντίστροφα. Ο σκηνοθέτης Ozon, έχοντας πλήρη συναίσθηση του ρόλου του ως δημιουργού, επιλέγει αυτό το δραματουργικό εύρημα όχι τόσο προκειμένου να μας πείσει για τον καταδικασμένο χαρακτήρα κάθε έρωτα, όσο για να ρίξει την αυλαία σε ένα φως ελπίδας. Μένει να αναρωτηθούμε εάν και πόση δημιουργικότητα μπορούμε να φέρουμε εμείς στην καθημερινότητά μας.Αχιλλέας Παπακωνσταντής
.jpg)
8 σχόλια:
Πω πω, πολύ βαριά ταινία! Μου είχε αφήσει πολύ πικρή γεύση για μια μέρα. Κάπως ένας ήρεμος μηδενισμός, που δεν σε εξοντώνει με την μία, αλλά σε τρώει σιγά σιγά... Πάντως, ρεαλιστική είναι!
ΥΓ Αχιλλέα, ποια είναι η άποψή σου για τις ταινίες που ξεκινούν από το χρονικό τέλος και πάνε προς την αρχή?
Για μένα είναι πάρα πολύ καταθλιπτικές! Δεν τις αντέχω! Αν θυμάμαι καλά και το Irreversible ήταν έτσι και δεν το άντεχα, μαζί με το 5Χ2. Το μόνο αφήγημα, όπου αυτή η τεχνική μου άρεσε, είναι το μυθιστόρημα "Υπόγειος Κόσμος" του Ντον ΝτεΛίλλο, αλλά εκεί, έβαζε κι έναν επίλογο με λίγο μέλλον...
Ενδιαφέρον το ερώτημά σου, lafkadio. Νομίζω πως, όπως σε κάθε αντίστοιχη περίπτωση, δεν μπορούμε να βγάλουμε ένα γενικό συμπέρασμα - κανόνα για αυτές τις ταινίες. Μάλλον πρέπει να κρίνουμε την κάθε περίπτωση ξεχωριστά και να δούμε πότε η αντίστροφη χρονολόγηση των δρώμενων επιβάλλεται ως εκβιαστική φορμαλιστική επιλογή και πότε εξυπηρετεί αβίαστα την ίδια την ταινία.
Για τους λόγους που παρέθεσα στο κείμενο, θεωρώ ότι το 5x2 εντάσσεται στη δεύτερη περίπτωση. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ozon το πράττει προκειμένουν να κλείσει με ένα τόνο αισιοδοξίας, ωστόσο εσύ (όπως και εγώ) το αντιλαμβάνεσαι καταθλιπτικά. Εδώ θα μπορούσαμε να επισημάνουμε μια εμφανή αποδόμηση και αναδόμηση του κινηματογραφικού happy end. Αυτά συμβαίνουν μόνο στις ταινίες και ο Ozon διαλέγει αυτόν τον ακραίο και αποστασιοποιητικό τρόπο προκειμένου να το υποστηρίξει. Αν η ταινία ακολουθούσε την αντίστροφη πορεία, θα άλλαζε αρκετά η προσέγγιση του θέματος.
Από την άλλη πλευρά τι θα άλλαζε στην περίπτωση του Irreversible, αν ακολουθούσε την ορθολογική χρονολογική σειρά; Λίγα ουσιαστικά πράγματα κατά τη γνώμη μου. Το ρητό ο χρόνος περνάει και δεν μπορούμε να τον γυρίσουμε πίσω μοιάζει με απλή αφορμή για να σοκάρει ο Noe τους θεατές και όχι με έναν ουσιαστικό προβληματισμό πάνω στις στιγμές που πεθαίνουν, μία το δευτερόλεπτο. Ο τίτλος άλλωστε της ταινίας εντείνει την όλη επιτήδευση, αν και μιλάω μόνο για τον τρόπο που εξέλαβα εγώ την ταινία. Άλλωστε με ενόχλησαν πολλά άλλα πράγματα σε αυτήν που συμβάλλουν στην εντύπωσή μου αυτή.
Και ένα σχόλιο για τη διαφορά λογοτεχνίας και κινηματογράφου, με αφορμή την αναφορά σου στον DeLillo. Η ελευθερία στο χειρισμό της χρονικής διάστασης είναι η μεγαλύτερη δύναμης της λογοτεχνίας κατά τη γνώμη μου και το σημείο υπεροχής της. Αυτό έχει να κάνει σημαντικά με την παντελή απουσία χωρικών περιορισμών. Στο σινεμά υπάρχει η εικόνα, στο θέατρο το σανίδι. Στη λογοτεχνία όμως υπάρχει το μυαλό και η φαντασία του αναγνώστη. Δεν μειώνω τη σημασία της συμμετοχής του κοινού στην οποιαδήποτε τέχνη. Όμως στη λογοτεχνία, ο αναγνώστης είναι σε μεγαλύτερο βαθμό Υποκείμενο σε σχέση με το σινεμά. Αυτή η απουσία αυστηρής χωρικής οριοθέτησης, απελευθερώνει και την χρονική διάσταση. Δεν είναι ούτε εντυπωσιακό, ούτε πρωτότυπο αυτό καθεαυτό το γεγονός της περιπλεγμένης χρονολογικά αφήγησης και των παρεκβάσεων στη λογοτεχνία - είναι κάτι εγγενές σε αυτήν την τέχνη. Αντίθετα, είναι επίτευγμα για μια ταινία να απελευθερώνεται από χωροχρονικούς περιορισμούς και λίγοι δημιουργοί το κατάφεραν αβίαστα (Tarkovsky, Αγγελόπουλος, Godard όσον αφορά την καινοτομία των αφηγηματικών παρεκβάσεων).
Ναι, συμφωνώ και στα τρία σημεία!
Όντως, στο 5Χ2 η αφηγηματική μεθοδολογία ως προς τον χρόνο και τα νοήματα-συναισθήματα συνταιριάζουν αβίαστα...
Αχχιλέα με βρίσκεις απόλυτα σύμφωνο με όσα γράφεις για το "Μη αναστρέψιμος". Όπως φυσικά και για την "υπεροχή" της λογοτεχνίας έναντι του σινεμά στο συγκεκριμένο θέμα. Με μια βιαστική σχέψη θα πρόσθετα στους σκηνοθέτες που αναφέρεις ότι καταφέρνουν να σπάνε τα δεσμά του χωροχρόνου και τον Παρατζάνοφ (τον έχω πρόσφατο γιατί κατεβάζω αυτές τις μέρες μερικές ταινίες του -έχω βρει μια καταπληκτική πηγή την οποία ευχαρίστως θα μοιραστώ με όσους και όσες ενδιαφέρονται). Πάντως σε ό,τι αφορά τον Οζόν, οφείλω να πω ότι μου άρεσε πολύ το Sitcom και το Sous le sable, αλλά μου μοιάζει λίγο απατεώνας ο τύπος...
Giorgos,
μήπως η πηγή σου λέγεται KG;
Ασφαλώς, ο Παρατζάνοφ εντάσσεται σε αυτήν την κατηγορία, δεν ήταν αποκλειστική η απαρίθμησή μου. Αλλά είναι γεγονός πως πρόκειται για σπάνιο φαινόμενο.
Καταλαβαίνω απόλυτα το συναίσθημά σου για τον Ozon, ίσως το βρίσκω και γω κάπου-κάπου στις ταινίες του. Υπάρχει μια διαρκής αίσθηση επιτήδευσης. Λιγότερο στο 5x2, πάντως, που αποτελεί και την καλύτερή του κατ'εμέ. Μου αρέσουν επίσης πολύ τα Sous le sable και Swimming pool.
http://www.foriegnmoviesddl.com/
εκεί που υπερέχει ο κινηματογράφος σε συγκριση με την λογοτεχνία είναι ότι όλα τα συναισθήματα και συμπερασματα που θα σου δημιουργήσει είναι συγκεντρωμένα μέσα σε ένα δίωρο.
το βιβλίο το διαβάζεις μέσα σε μερικες μέρες. τα συναισθήματα κάθε καφαλαίου μοιράζονται. είναι αδύνατον να το κρίνεις ολόκληρο. νομίζεις οτι το κάνεις αλλά ποτέ δεν είναι ολοκληρωμένη η εντύπωση που σου αφήνει. ποτέ
Δημοσίευση σχολίου