THE WAY WE WERE (1973)

Είναι πολλά εκείνα που μπορώ να παρακάμψω σε μια κριτική κουβέντα για το The Way We Were. To αριστοτεχνικό ρετρό της φωτογράφησης που παραπέμπει απ’ ευθείας στο σινεμά των εποχών που διανύει (λίγο μετά τα μέσα του ’30 ως τα μισά του ’50). Τον αέρα παιδεμένου φιλελευθερισμού που το κάνει να ελίσσεται τόσο άνετα, μα ποτέ χωρίς να παίρνει θέση ή να εγκαταλείπει τους χαρακτήρες του, μέσα σε εποχές που όσο περισσότερα γνωρίζεις τόσο καλύτερα συναισθάνεσαι την ακρίβεια αποτύπωσης. Και συνάμα όμως την άκρατη κινηματογραφικότητά του. Δεν αναφέρομαι στην δεξιοτεχνία – υπάρχει άλλωστε κάτι πολύ ανώτερο αυτής που θα περιγράψω πιο κάτω. Την κινηματογραφικότητα του χολιγουντιανού θάμβους, των δραματουργικών «μη» που μένουν απαράβατα – κι όμως… χωρίς ποτέ, στα μάτια μου, να θίχτηκε το αισθηματικό κέντρο βάρους του φιλμ. Εκείνο για το οποίο γράφεται και τούτο το κείμενο. Αργότερα και αυτό…

Πάω λίγο πριν, στο ανώτερο της δεξιοτεχνίας που ανέφερα. Για κείνους που (εμ)μένουν έγκλειστοι μιας «λογοτεχνικής» αντίληψης του σινεμά, μιας αντίληψης που αναζητά απεγνωσμένα τεχνικές αφήγησης, δόμησης χαρακτήρων ή, για τους άλλους, που καταλαβαίνουν «κινηματογραφικά» το σινεμά σαν μια γλώσσα διαδοχής πλάνων, που αναγάγουν το μοντάζ σε αντιληπτικό ίνδαλμα, το Way We Were αντιπαραθέτει κάτι τόσο γνήσια κινηματογραφικό που είναι αμάρτημα να παραμελείται: Την εικόνα του ανθρώπινου προσώπου του star. Εκεί που το σινεμά ξεπερνά την παιδική του ελπίδα ν’ αναπαραστήσει την ζωή, επιχειρώντας στο πρόσωπο του ηθοποιού να βρει λίγη πειστική πνοή πραγματικότητας, το Χόλιγουντ, από τις πρώτες μέρες του, υλοποίησε ένα αναπαραστατικό όργιο μεταμοντερνισμού που ακόμα και σήμερα πολλοί επιμένουν να αγνοούν: Το στάδιο κατά το οποίο ο ηθοποιός ξεπερνά την μίμηση της ζωής, προχωρώντας στην εκμετάλλευση της δέσμης γοητείας που εκπέμπει ως star. Γεγονότος διαχεόμενου χάρη στην ακτίνα του προβολέα - αλλά και της εξουσίας διανομής του studio – που ωστόσο ουδεμία δύναμη θα διέθετε αν βασιζόταν σε πρόσωπα που απορροφούσαν λάμψη αντί να την αποδεσμεύουν. Όπως άλλοτε, μια ακαριαία σιωπή της Garbo κι ένα βλέμμα στο κενό, μια κεραυνοβόλα συννεφιά στο πρόσωπο της Λαμπέτη, μια λάμψη στα αχανή μάτια της Bette Davis, ένας σαρκασμός στον μορφασμό του Gable ή ένα σιωπηλό γκρέμισμα στην εκπνοή ενός Brando, μπορούσαν να μας κάνουν νοιώσουμε την αλήθεια μιας ιστορίας (αυτό δεν είναι πάντοτε το ζητούμενο άραγε;) έτσι και δω: Το πανέμορφο πρόσωπο του Bobby Redford και το αξέχαστο της Barbra Streisand αναλαμβάνουν να διηγηθούν ιστορίες που κανένα σενάριο και κανένα ντεκουπάζ δεν μπορεί να περιλάβει ή να προβλέψει. Πτυχές που αλλιώς θα αντιλαμβανόμασταν από την συνέπεια τους, εδώ γίνονται επιτακτικά αισθητές. (Σε μια χειρονομία στο φινάλε, εκεί που του τακτοποιεί, χαϊδεύοντας, τα τσουλούφια – κάτι που κάνει η Streisand στον Redford, όχι οι χαρακτήρες, μόνο ο Redford έχει αυτά τα μαλλιά – νοιώθεις πόση αγάπη υπήρξε ανάμεσά τους.)
Βέβαια, μιλάμε για άλλες εποχές. Εποχές που το σινεμά κρατούσε ακόμη μια ισχύ εικόνας αλώβητη σε σχέση με σήμερα που τα αστέρια του σινεμά είναι πρόσωπα περισσότερο προσβάσιμα κι από τους γείτονες της πολυκατοικίας.

Αν παρεισέφρησε ένα πεντάγραμμο νοσταλγίας στο κείμενο, δεν ήταν τυχαίο. Πρόκειται, άλλωστε για το αισθηματικό κέντρο βάρους που ανέφερα πριν. Γιατί το Way We Were πίσω απ΄τον καλλωπισμένο πολιτικό του φιλελευθερισμό, πίσω κι απ’ την αναφορά του σε καιρούς αλλοτινούς, είναι η ταινία μιας σχέσης. Που θα την δούμε να εκκολάπτεται και ν’ ανατέλλει, να συρρικνώνεται και να δύει. Και αν η οδύνη του εν τη γενέσει τέλους είναι οξεία, τότε ο πόνος της εξ’ αποστάσεως παρακολούθησης όλων εκείνων που χωρίζουν ανθρώπους που αγαπιούνται καταλήγει θρηνητικός.

Βεβαίως όλα τούτα προϋποθέτουν μια συγκεκριμένη ψυχοσύνθεση, ολίγον παραιτητική, κάμποσο ρομαντική, βαρέως νοσταλγική, για να έλθουν εις γάμου κοινωνία και ν΄αποδώσουν το λυτρωτικό δάκρυ του φινάλε.
Ειδάλλως γιατί ν΄ασχοληθείς κιόλας;

Ηλίας Δημόπουλος