Δεδομένης της αμφίβολης τιμής τους να αποτελούν την ταινία που μεταμόρφωσε την εμπορική στρατηγική του Hollywood (το καλοκαίρι ως η κατ’εξοχήν περίοδος των blockbusters δεν προϋπήρχε), τα Σαγόνια του Καρχαρία, και παρά την διαρκούσα υποτίμησή τους, εξακολουθούν να συντάσσουν, «υποβρύχια», όπως το κεντρικό τους σύμβολο, μια εκπληκτική ιστορία ανθρώπινης ύβρεως και νεμέσεως πολιτικού χαρακτήρα και ουμανιστικού κέντρου.
Τρεις σεναριακές ευρεσιτεχνίες τεκμηριώνουν την παραπάνω λογική: Η τοποθέτηση της ιστορίας στο τυπικό παραθαλάσσιο θέρετρο με το καθόλου τυπικά χρησιμοποιημένο όνομα Amity – που επίσης καθόλου τυχαία γιορτάζει την 50η του επέτειο – η παρουσία τουΚουϊντ (ένας
από τους βαρύτερους β’ ρόλους όλων των εποχών από τον αξέχαστο Robert Shaw) καθώς και η αφήγηση της ιστορίας του U.S.S. Indianapolis, σε μια από τις κεντρικές νοηματικά σκηνές της ταινίας.
Τα τρία αυτά στοιχεία συνθέτουν έναν άρρηκτο ιστό στο φόντο της βασικής ιστορίας, που παραπέμπει ευθέως στην σύνδεση των τεκταινομένων με μια ευρύτερη μυθοποιητική αλληγορία, σχετιζόμενη πολύ περισσότερο με την σύγκρουση της ανθρώπινης ματαιοδοξίας με τον αμοραλισμό της Φύσης και την τραυματική ιστορία ενός έθνους, παρά με τον (ιδιαίτερα επιθετικό, πράγματι) λευκό καρχαρία που δεσπόζει στην ιστορία.
Πέρα από την εύλογη σύνδεση του Κουϊντ με τον λογοτεχνικό του πρόγονο, τον Κάπτεν Άχαμπ από τον Μόμπι Ντικ του Μέλβιλ και την εμφανή συγγένεια των κινήτρων των δύο για την εξόντωση του κτήνους, η ιστορία του U.S.S. Indianapolis συνδέει με αρχαιοελληνικής λαμπρότητας τραγική ειρωνεία, την τραυματική της παράδοσης της ατομικής βόμβας τον Ιούλιο του ‘45 (ένα μήνα μετά οι ειρηνοποιοί σύμμαχοι θα την έριχναν στην Χιροσίμα) με την φυσική νέμεση της επίθεσης των καρχαριών στους ναυαγούς του πλοίου – που στην πραγματικότητα τορπιλίσθηκε από γιαπωνέζικο υποβρύχιο χάνοντας 784 ναύτες, τους περισσότερους από επίθεση καρχαριών.
Έτσι, η εμφάνιση ενός μεγάλου λευκού καρχαρία στα νερά μιας τυπικής (και γι’ αυτό συμβολικής) κωμόπολης των Η.Π.Α. και μάλιστα την εποχή του (οικονομοκεντρικά εννοούμενου, πλέον) εθνικού εορτασμού της Ανεξαρτησίας, φορτίζεται διπλά: Από τη μια έχουμε την διείσδυση του φυσικού νόμου σε μια εκφυλισμένη ανθρώπινη δραστηριότητα και από την άλλη την καθαρά συμβολική, νομοτελειακή, φυσική προέλευσεως «απάντηση» σε μια απάνθρωπη -κι εντελώς ανθρωποειδή- απόφαση (την ρίψη της ατομικής βόμβας). Ο Κουϊντ, παρά την φυσική του έλξη και το υπαρξιακό του βάρος, δεν παύει να είναι ο «άδικα» επιζών μιας εγκληματικής πράξης και γι’ αυτό η τιμωρία του θα είναι συμβολικά αναλογική. (Ο παραλληλισμός με μια ακόμα ταινία του είδους, την αριστουργηματική Ομίχλη του Τζον Κάρπεντερ που ακολούθησε πέντε χρόνια αργότερα, είναι εμφανής, αφού και εκεί οι δράστες ενός ιστορικού εγκλήματος, συναντούν την αναλογική τους νέμεση έναν αιώνα αργότερα, συμπωματικά (;) και εκείνοι κατά την διάρκεια ενός εθνικού εορτασμού, ξανά σε ένα τυπικό παραθαλάσσιο θέρετρο…)
Από την μήνιν του Θηρίου (και της Μοίρας) θα γλυτώσουν ο ωκ
εανογράφος κι ο αστυνόμος. Ο πρώτος αντιπροσωπεύει μια νέα γενιά ελαφρυμένη από τα κρίματα των προηγουμένων που με θαυμασμό και δέος προσεγγίζει αυτό που ξέρει ότι τον υπερκερνά, και μόνο αμυνόμενος θα επιτεθεί. Ταυτόχρονα ο αστυνόμος, ο τρίτος των αντιφατικών της ιστορίας - όλοι έχουν μια θεμελιώδη αντίφαση στην ιστορία, ο Κουϊντ παρ' ολίγο να καταβροχθισθεί από καρχαρίες και όμως επαγγέλεται το κυνήγι τους, ο ωκεανογράφος επίσης απειλήθηκε όμως επαγγέλεται την μελέτη τους, ο αστυνόμος Μπρόντι φοβάται θανάσιμα το νερό αλλά υπηρετεί σε ένα…νησί - είναι εκείνος που θα διαδεχθεί την γενιά των στρατιωτικών με μια γνήσια αίσθηση καθήκοντος και υπηρεσίας προς τους πολίτες του. Ως υπερασπιστής αντί κοσμοσωτήρας, δικαιούται όχι την επιβολή επί της φύσης, αλλά απλά την προστασία των ανθρώπων του. Το ανθρώπινο είδος έχει μια ακόμα ευκαιρία.
Η σκηνοθεσία του Spielberg φαντάζει πια αρχετυπική. Από το υποκειμενικό πλάνο του…serial killer (που προηγείται τρία ολόκληρα χρόνια του Halloween), μέχρι το αξεπέραστο τελευταίο ημίωρο που ως γνήσιο τέκνο αριστοτελικής τραγωδίας διατηρεί αρραγή ενότητα χρόνου/χώρου/δράσης, το Jaws είναι γεμάτο αξέχαστα αγγίγματα, αδιανόητο timing και auteurίστικες πινελιές (τ’ αστέρια που πέφτουν πίσω απ’ τους ήρωες προλογίζουν τις Στενές Επαφές και δημιουργούν μια μαγικά παράταιρη αίσθηση παραμυθιού) που το καθιστούν μια από τις καλύτερες αμερικάνικες ταινίες όλων των εποχών.
Ηλίας Δημόπουλος
Τρεις σεναριακές ευρεσιτεχνίες τεκμηριώνουν την παραπάνω λογική: Η τοποθέτηση της ιστορίας στο τυπικό παραθαλάσσιο θέρετρο με το καθόλου τυπικά χρησιμοποιημένο όνομα Amity – που επίσης καθόλου τυχαία γιορτάζει την 50η του επέτειο – η παρουσία τουΚουϊντ (ένας
από τους βαρύτερους β’ ρόλους όλων των εποχών από τον αξέχαστο Robert Shaw) καθώς και η αφήγηση της ιστορίας του U.S.S. Indianapolis, σε μια από τις κεντρικές νοηματικά σκηνές της ταινίας.Τα τρία αυτά στοιχεία συνθέτουν έναν άρρηκτο ιστό στο φόντο της βασικής ιστορίας, που παραπέμπει ευθέως στην σύνδεση των τεκταινομένων με μια ευρύτερη μυθοποιητική αλληγορία, σχετιζόμενη πολύ περισσότερο με την σύγκρουση της ανθρώπινης ματαιοδοξίας με τον αμοραλισμό της Φύσης και την τραυματική ιστορία ενός έθνους, παρά με τον (ιδιαίτερα επιθετικό, πράγματι) λευκό καρχαρία που δεσπόζει στην ιστορία.
Πέρα από την εύλογη σύνδεση του Κουϊντ με τον λογοτεχνικό του πρόγονο, τον Κάπτεν Άχαμπ από τον Μόμπι Ντικ του Μέλβιλ και την εμφανή συγγένεια των κινήτρων των δύο για την εξόντωση του κτήνους, η ιστορία του U.S.S. Indianapolis συνδέει με αρχαιοελληνικής λαμπρότητας τραγική ειρωνεία, την τραυματική της παράδοσης της ατομικής βόμβας τον Ιούλιο του ‘45 (ένα μήνα μετά οι ειρηνοποιοί σύμμαχοι θα την έριχναν στην Χιροσίμα) με την φυσική νέμεση της επίθεσης των καρχαριών στους ναυαγούς του πλοίου – που στην πραγματικότητα τορπιλίσθηκε από γιαπωνέζικο υποβρύχιο χάνοντας 784 ναύτες, τους περισσότερους από επίθεση καρχαριών.
Έτσι, η εμφάνιση ενός μεγάλου λευκού καρχαρία στα νερά μιας τυπικής (και γι’ αυτό συμβολικής) κωμόπολης των Η.Π.Α. και μάλιστα την εποχή του (οικονομοκεντρικά εννοούμενου, πλέον) εθνικού εορτασμού της Ανεξαρτησίας, φορτίζεται διπλά: Από τη μια έχουμε την διείσδυση του φυσικού νόμου σε μια εκφυλισμένη ανθρώπινη δραστηριότητα και από την άλλη την καθαρά συμβολική, νομοτελειακή, φυσική προέλευσεως «απάντηση» σε μια απάνθρωπη -κι εντελώς ανθρωποειδή- απόφαση (την ρίψη της ατομικής βόμβας). Ο Κουϊντ, παρά την φυσική του έλξη και το υπαρξιακό του βάρος, δεν παύει να είναι ο «άδικα» επιζών μιας εγκληματικής πράξης και γι’ αυτό η τιμωρία του θα είναι συμβολικά αναλογική. (Ο παραλληλισμός με μια ακόμα ταινία του είδους, την αριστουργηματική Ομίχλη του Τζον Κάρπεντερ που ακολούθησε πέντε χρόνια αργότερα, είναι εμφανής, αφού και εκεί οι δράστες ενός ιστορικού εγκλήματος, συναντούν την αναλογική τους νέμεση έναν αιώνα αργότερα, συμπωματικά (;) και εκείνοι κατά την διάρκεια ενός εθνικού εορτασμού, ξανά σε ένα τυπικό παραθαλάσσιο θέρετρο…)
Από την μήνιν του Θηρίου (και της Μοίρας) θα γλυτώσουν ο ωκ
εανογράφος κι ο αστυνόμος. Ο πρώτος αντιπροσωπεύει μια νέα γενιά ελαφρυμένη από τα κρίματα των προηγουμένων που με θαυμασμό και δέος προσεγγίζει αυτό που ξέρει ότι τον υπερκερνά, και μόνο αμυνόμενος θα επιτεθεί. Ταυτόχρονα ο αστυνόμος, ο τρίτος των αντιφατικών της ιστορίας - όλοι έχουν μια θεμελιώδη αντίφαση στην ιστορία, ο Κουϊντ παρ' ολίγο να καταβροχθισθεί από καρχαρίες και όμως επαγγέλεται το κυνήγι τους, ο ωκεανογράφος επίσης απειλήθηκε όμως επαγγέλεται την μελέτη τους, ο αστυνόμος Μπρόντι φοβάται θανάσιμα το νερό αλλά υπηρετεί σε ένα…νησί - είναι εκείνος που θα διαδεχθεί την γενιά των στρατιωτικών με μια γνήσια αίσθηση καθήκοντος και υπηρεσίας προς τους πολίτες του. Ως υπερασπιστής αντί κοσμοσωτήρας, δικαιούται όχι την επιβολή επί της φύσης, αλλά απλά την προστασία των ανθρώπων του. Το ανθρώπινο είδος έχει μια ακόμα ευκαιρία.
Η σκηνοθεσία του Spielberg φαντάζει πια αρχετυπική. Από το υποκειμενικό πλάνο του…serial killer (που προηγείται τρία ολόκληρα χρόνια του Halloween), μέχρι το αξεπέραστο τελευταίο ημίωρο που ως γνήσιο τέκνο αριστοτελικής τραγωδίας διατηρεί αρραγή ενότητα χρόνου/χώρου/δράσης, το Jaws είναι γεμάτο αξέχαστα αγγίγματα, αδιανόητο timing και auteurίστικες πινελιές (τ’ αστέρια που πέφτουν πίσω απ’ τους ήρωες προλογίζουν τις Στενές Επαφές και δημιουργούν μια μαγικά παράταιρη αίσθηση παραμυθιού) που το καθιστούν μια από τις καλύτερες αμερικάνικες ταινίες όλων των εποχών.Ηλίας Δημόπουλος
.jpg)
5 σχόλια:
Δυστυχώς, ελέω ταύτισης της ταινίας με την επάνοδο του 'στουντιακού' σινεμά και τη γέννηση των blockbusters, μια μεγάλη μερίδα της Κριτικής και του κοινού υποβιβάζει το Jaws στην κατηγορία των κινηματογραφικών 'προϊόντων'.
Το μοναδικό στοιχείο που συνδέει τα 'Τσαούλια του Καρχαρία'(όπου να σημειώσουμε ότι στο προσκήνιο βρίσκεται ο ανθρώπινος παράγοντας) με τα Transformers είναι ότι αμφότερα έσπασαν το φράγμα των 100 εκατομμυρίων δολλαρίων.
Ομολογώ πως όταν είδα το Jaws στη λίστα με τα κείμενα που επρόκειτο να ανέβουν προσεχώς, αναρωτήθηκα ποιός ο λόγος να ασχοληθεί ακόμα ένας με μία ταινία για την οποία έχει γράψει και η Κουτσή Μαρία.
Ωστόσο οι περισσότεροι επικεντρώνονται στην ιστορική σημασία του φιλμ, στο γεγονός ότι αποτέλεσε ένα κομβικό σημείο, όπου το σινεμά των δημιουργών έδωσε και πάλι τη θέση του το σινεμά των παραγωγών. (Γεγονός αντιφατικό ,αν αναλογιστεί κανείς, ότι το Jaws είναι μια καθαρόαιμη ταινία δημιουργού)
Ελάχιστα κείμενα προσέγγισαν το φιλμ με τη δέουσα σοβαρότητα. Ακόμα ένα τέτοιο συνιστά ακόμα ένα σκαλοπάτι στο δρόμο προς την αποκατάσταση του Jaws στη συνείδηση του κόσμου. (Στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό, γιατί δυστυχώς για πολλούς το 'λαϊκό' σινεμά θα είναι πάντα μια υποδεέστερη κατηγορία κινηματογράφου, μια άσκοπη σπατάλη σελιλόιντ με μοναδικό στόχο τη διασκέδαση της μάζας.)
Υ.Γ.1 Εύστοχος ο παραλληλισμός με την Ομίχλη του Κάρπεντερ
Υ.Γ.2 Μας έκοψε το γήπεδο φέτος ο 'Θείος'...
Πολύ ωραίο κείμενο, φυσικά.
Είχα δει την ταινία όταν ήμουν πολύ μικρός και επηρέασε τα μπάνια μου σε μεγάλο βαθμό. Κάθε χρόνο θα έρθει στο μυαλό μου (έστω και μια φορά) όταν βουτάω στα βαθειά... ακόμα και τώρα!
Την καλησπέρα μου.
Ηλία
Θα συμφωνήσω με την παρουσιάση κατ' αρχήν των χαρακτήρων, αν και για μένα πέρα από την τρομερή ερμηνεία του Shaw και το τίμημα που πληρώνει, η γνώμη μου είναι πως ο πραγματικά ουσιώδης χαρακτήρας του φιλμ είναι του Ντρέιφους - ταλεντάρα που αυτοκαταστράφηκε - γιατί θαυμάζει με όλη του την ψυχή ενώ δεν διαθέτει μάτσο προσωπικότητα τον καταπληκτικό κυνηγό του ωκεανού που θαυμάζω κι εγώ από τα χρόνια του Κουστώ.
Είναι μάλλον περιττό να πω πως πρόκειται για τεράστια ταινία, όσο τεράστιος είναι κι ο καρχαρίας.
Αλλά θα προσθέσω πως η B- movie θεματική των 50'ς και τα " Πουλιά" είναι κατά την γνώμη μου, οι πρόγονοι αυτού του αριστουργήματος.
Το υπo - είδος nature against man βρίσκει την ολοκληρωτική του δικαίωση, όχι για τα ταμεία αλλά για την άδικη υποτίμησή του. Για την " Ομίχλη" δεν το είχα σκεφτεί και οντως στέκει ο συσχετισμός.
Καλό βράδυ
Γιάννη, ευχαριστώ για την συγκατάνευση. Η κριτική και, μεταξύ μας, πολλά μυαλά που διαπαιδαγωγεί, είναι υπόλογη για πολλά καλά και για περισσότερα κακά πράγματα. Ένα από δαύτα είναι και ο "αποχρωματισμός" των ταινιών μεγάλου κοινού που εξ' αιτίας του σαχλεπίσαχλου (κι "αντιεπαγγελματικού" ε;) σνομπισμού της αδυνατεί να αντιληφθεί.
Αν το καλοσκεφθείς, η κριτική του σινεμά εξακολουθεί, παρά το τουπέ της, ν' αντιλαμβάνεται τον εαυτό της σαν κριτική βιβλίου περιμένοντας παραδοσιακά να καταλάβει πλοκή και χαρακτήρες, όταν καραδοκούν οι ρυθμοί, οι τρόποι και οι επιλογές του σκηνοθέτη για να αποκαλύψουν ένα απείρως γοητευτικότερο subtext.
Κι οι ταινίες μεγάλου κοινού, υποχρεωμένες καθώς είναι να το ικανοποιήσουν, βρίσκουν τους ωραιότερους τρόπους να "κρύψουν" τον χαρακτήρα του δημιουργού τους ξεκινώντας ένα παιχνίδι με τον θεατή που, προσωπικά, δεν ανταλλάσσω με όλο το διανοούμενο σινεμά του κόσμου.
Αν η συναισθηματική δύναμη είναι το πλεονέκτημα αυτού, η κινηματογραφική ευφυΐα είναι το πλεονέκτημα της (σωστής, εννοείται...) ταινίας μεγάλου κοινού.
Ζήση φίλε, δεν είσαι ο μόνος...
Όντως don Michele τα Πουλιά μπορούν να ιδωθούν κι ως προπομπός - αυτό είναι ένα άλλο κείμενο.
Ο Χίτσκοκ, άλλωστε, είναι ο κατ' εξοχήν σκηνοθέτης που θα υπονοούσα παραπάνω κι αν δεν ήταν οι Γάλλοι των cahiers πολλοί σημερινοί κριτικοί και κριτικίζοντες θα τον έβλεπαν σαν τον...Σπίλμπεργκ.
http://www.angryalien.com/0804/jawsbunnies.asp
Δημοσίευση σχολίου