SOY CUBA (1964)

Η ιστορία είναι αληθινή και την αφηγείται φίλος.

Φίλος του φίλου, φοιτητής σε κινηματογραφική σχολή, επισκέπτεται με συμμαθητές του τα γυρίσματα του Eros. Εκεί πείθουν τον παραγωγό να τους αφήσει να μιλήσουν με τον Michelangelo Antonioni. Στα διάφορα που είχαν να του πουν, κάποια στιγμή τον ρώτησαν για το διάσημο μονοπλάνο του στο Επάγγελμα Ρεπόρτερ. Συγκεκριμένα ήθελαν να μάθουν, πώς πέρασε η κάμερα ανάμεσα απ’ τα κάγκελα στην μέση περίπου του πλάνου. O Antonioni τότε κάτι έγραψε σ’ ένα χαρτάκι και τους το έδωσε. Το χαρτάκι έγραφε Magic…

Θα παρεκκλίνω λίγο του μανιφέστου. Δικτατορικά αξιώνω πως στο 25ο Καρέ τα πάντα έχουν τελειώσει και οδηγός είναι η κρίση και η βιωματικώς ορμούμενη ανάγνωση των 24ων που προηγήθηκαν. Όπως το υπολογίζω στο 23ο καρεδάκι υπάρχει η διαδραστική πρόκληση, είναι το σημείο που οι αισθήσεις αποφασίζουν για το ερέθισμα. Κάπου εκεί ξεκίνησε η μαγεία για τον Antonioni.

Υπάρχουν στιγμές που η παράσταση ξεπερνά τον θεατή… Δεν έχεις την παραμικρή ιδέα για το πώς προέκυψε το ερέθισμα ή για το πώς γυρίστηκε το ερέθισμα ή, ακόμα χειρότερα, ποιο ήταν το ερέθισμα. Το είπε κι ο Nolan, στο Prestige του, ο κινηματογραφιστής είναι μάγος και πρέπει να σε ξεγελάσει. Αν μέχρι το 23ο καρέ δεν έχεις βρει την απάντηση την πάτησες (πράγμα υπέροχο). Ο υπογράφων, μη ανεχόμενος την κατά συρροή εξαπάτηση, γράφτηκε μέχρι και σε σχολή κινηματογράφου για να ερμηνεύσει τα φαινόμενα. Εννοώ σχεδόν αποκλειστικά γι’ αυτόν τον λόγο… (ποτέ δεν μου απαίτησα καριέρα καλλιτέχνη).
Δυστυχώς γι’ αυτόν πάντα θα υπάρχει το Soy Cuba.


To φιλμ του Kalatozov, αποθεώνει κάθε λεπτό από τις δυόμισι ώρες του την πρόκληση του 23ου καρέ. Για αρχή έχεις το αδιανόητο μονοπλάνο στο ξενοδοχείο που η κάμερα ξεκινάει απ’ την οροφή για να βουτήξει στην πισίνα. Στην συνέχεια έχεις μια ζαλιστική απεικόνιση της νυχτερινής Αβάνας. Ακολουθεί μια βόλτα στην εξοχή, το πανεπιστήμιο, η μαρξιστική διδαχή, η σύγκρουση με το καθεστώς Μπατίστα. Η πρόκληση κορυφώνεται στην επαναστατική νεκρώσιμο όταν η αεικίνητη κάμερα του σκηνοθέτη δραπετεύει πίσω απ’ την κουβανέζικη σημαία που απλώνουν οι καπνεργάτες στο μπαλκόνι τους, μαζί με το αντικαθεστωτικό τους συναίσθημα, ακολουθώντας το φέρετρο του νεκρού φοιτητή. Κι όλ’ αυτά, σ’ ένα φιλμ τόσο όμορφο όσο και η χώρα που αφηγείται μέσω ενός υπνωτιστικού voice over - Soy Cuba - Είμαι η Κούβα.


To θλιμμένο πορτρέτο ενός ολόκληρου λαού υπερβαίνει κατά πολύ τη σολιψιστική προπαγάνδα των σοβιετικών. Η ιδέα πίσω απ’ το καρέ, έστω και για λίγο, έσβησε όταν στην οθόνη εμφανίστηκε η κεχαριτωμένη Μαρία ή η δημόσια Betty, γέρνοντας το κεφάλι ως άλλη Μadonna di Loreto.
To δράμα ενός Κουβανέζου που χάνει το πενιχρό του εισόδημα απ’ την πολυεθνική ξεχάστηκε όταν οι αγρότες μείνανε μόνοι στο χωράφι με τα ζαχαροκάλαμα. Ο πύρινος λόγος του φοιτητή έγινε ένα ακαταμάχητο κοντρ-πλονζέ. Ο Kalatozov δρα ως εικαστικός. Το φιλμ (αντι)δρά ως παραισθησιογόνο στα ανθρώπινα αισθητήρια επικαλούμενο σε σημεία ονειρικές εικόνες, «ασύλληπτες» λήψεις και εκκωφαντικούς ήχους που διακόπτουν κάθε επαφή με την πραγματικότητα. Η τέχνη κερδίζει την πολιτική κι εγώ ακόμα βυθίζομαι μέσα του ανίσχυρος να ερμηνεύσω οτιδήποτε μαγικό συμβαίνει πίσω απ’ το Soy Cuba.

Υ.Γ. 1: Αν ακόμη αναρωτιέστε για το μονοπλάνο στο Passenger ο ίδιος ο Antonioni δίνει την απάντηση σε κάποια συνέντευξή του. Περιέχεται και στο βιβλίο που κυκλοφόρησε ο Αιγόκερως για τον σκηνοθέτη.

Υ.Γ. 2 και πριν αγοράσετε το βιβλίο: ο ίδιος φίλος που είπε την ιστορία για τον Antonioni άκουσε στο περσινό φεστιβάλ Θεσσαλονίκης τον Κώστα Σφήκα να ‘επιπλήττει’ τον Θάνο Αναστόπουλο: «Με τόσα που αποκαλύπτετε σχετικά με τα γυρίσματα μου χαλάσατε όλη τη μαγεία!» (ή κάπως έτσι τέλος πάντων)

Θοδωρής Καραμανώλης