STALKER (1979)

Έχει το δικαίωμα κανείς να στερεί την ελπίδα από το συνάνθρωπό του απλά και μόνο επειδή (νομίζει ότι) είναι καλύτερος από αυτόν; Ή, ακόμα χειρότερα, επειδή δεν μπορεί να νιώσει αυτό που νιώθει ο άλλος; Και, βέβαια, τι είναι πιο τίμιο, να παραδέχεται κανείς (και άρα να αντιμετωπίζει) το φόβο και την άγνοιά του ή να καταστρέφει αυτό που δεν καταλαβαίνει προκειμένου να συντηρεί μια βολική, πλην υποκριτική, κατάσταση;

Από την άλλη πλευρά, δεν είναι, άραγε, στη φύση του ανθρώπου η άρνηση του εφησυχασμού και η διαρκής αμφοβολία; Δεν «δόθηκε» σε αυτόν το χάρισμα (ή η κατάρα) της περιέργειας αλλά και το μοναδικό γνώρισμα της συναίσθησης της ίδιας της ύπαρξής του;
Η γενεσιουργός αιτία, άλλωστε, όλων των θρησκευτικών και φιλοσοφικών δογμάτων δεν είναι παρά ένας συνδυασμός των παραπάνω..

Τα προηγούμενα ερωτήματα θα μπορούσαν να είναι αντικείμενο κάποιας φιλοσοφικής ή θεολογικής συζήτησης. Στην προκειμένη περίπτωση όμως είναι τα συστατικά στοιχεία της ταινίας Στάλκερ, του μεγάλου Αντρέϊ Ταρκόφσκι. Η λέξη “Στάλκερ” εδώ δεν έχει το νόημα αυτού που παραμονεύει (εκ του αγγλικού stalking) αλλά του ανιχνευτή, του οδηγού. Ενός οδηγού που αναλαμβάνει να οδηγήσει έναν Επιστήμονα και ένα Συγγραφέα στο μέρος όπου, σύμφωνα με τις φήμες, κρύβεται η Απόλυτη Αλήθεια. Αλλά τελικά, όπως μας λέει ο Ταρκόφσκι, το πρόβλημα δεν είναι να βρει κανείς την απόλυτη αλήθεια αλλά να έχει το θάρρος και τον τρόπο να την αντιμετωπίσει. Ειδικά αν θέλει να λέγεται Συγγραφέας ή Επιστήμονας. Διότι άνθρωποι σαν τον Στάλκερ (μοιάζουν να) έχουν ήδη βρει αυτό τον τρόπο αφήνοντάς την απλά να υπάρχει και να τους δίνει ελπίδα. Βιώνοντας με άλλα λόγια το διαρκές Θαύμα της Πίστης, όπως διδάσκει η Ορθόδοξη Θεολογία και όπως προφανώς πιστεύει ο Ταρκόφσκι.


Φυσικά, θα μπορούσε να διατυπώσει κανείς πλήθος αντιρρήσεων στην παραπάνω οπτική, του γράφοντος συμπεριλαμβανομένου. Να συμπλεύσει, μεταξύ άλλων, με το σκεπτικισμό που εκφράζει ο Επιστήμονας ή να ασπαστεί (πλήρως ή μερικώς) το μηδενισμό που μοιάζει να διακατέχει το Συγγραφέα. Εξάλλου, όπως τελικά αποδεικνύεται, ο Στάλκερ δεν είναι και πολύ καλύτερος από τους άλλους δύο. Κι αυτό γιατί διαπράττει το αμάρτημα της περηφάνειας πιστεύοντας ότι του έχει ανατεθεί κάποια πολύ σημαντική αποστολή ανεξάρτητα από το αν δεν γνωρίζει ακριβώς τη φύση της. Αμάρτημα που έτσι κι αλλιώς μοιάζει να το διαισθάνεται από την στιγμή που δεν μπαίνει στο Δωμάτιο φοβούμενος μην έχει την ίδια μοίρα με το δάσκαλό του - που υπέπεσε στο αμάρτημα της υστεροβουλίας.

Τελικά, το Δωμάτιο παραμένει απροσπέλαστο, προς απογοήτευση (;) των θεατών και προς ενίσχυση της ρητορικής του Ταρκόφσκι: Το πιο σημαντικό είναι η Πίστη και η Αγνότητα. Χωρίς αυτά η αποκάλυψη των υπέρτατων μυστηρίων δεν έχει κανένα νόημα.
Με φιλοσοφικούς όρους, η παραπάνω ρητορική ενδεχομένως να με ενοχλεί, με κινηματογραφικούς όμως απλά την απολαμβάνω. Κι αυτό γιατί οποιοδήποτε κι αν είναι τελικά το “μήνυμα” ή το “νόημα” της ταινίας, αυτό δίνεται στο θεατή με τρόπο αμιγώς κινηματογραφικό και μέσα από μια αλληλουχία σκηνών και πλάνων που την ομορφιά τους δηλώνω αναρμόδιος (ή μάλλον αδύναμος) να περιγράψω.



Πάνος Αλεξόπουλος


Σημείωση: Η πρώτη φωτογραφία ανήκει στο moviescreenshots.blogspot.com